ثبت رصد

اكنون شما به بخش هايي از روش هاي رصد و نيز موضوعات رصدي ، آگاهي داريد . حال به عنوان علاقه مند تازه كار در دانش اختر شناسي آماتوري ، قصد فعاليت در اين دانش را داريد ، شروع به كار مي كنيد و پس از مدتي – كوتاه يا بلند – مي بينيد كه جز خاطراتي شيرين يا تلخ ، چيزي برايتان باقي نمانده و هيچ يك از فعاليت هايتان به شكل علمي ثبت نشده است . اين معضلي بزرگ است كه امروزه در جامعة ما حتي در نزد بزرگان علمي مان نيز ديده مي شود . پس خوب است از همين آغاز كار به ثبت و نوشتن دقيق و علمي فعاليت هايمان بپردازيم .
چه چيزهاي از يك رصد را بايد درج كنيم تا در آينده بتوانيم از آن ها به عنوان يك سند علمي استفاده كنيم . مواردي كه در اين بخش مي خوانيد روش ثبت رصد عمومي است كه مي توانيد در هر موردي از آن استفاده كنيد اما حقيقت اين است كه براي ثبت رصدهاي خيلي دقيق در آينده و در گام هاي ديگر نجوم آماتوري به آن مي پردازيد بايد در هر مورد از روش هاي ثبت رصد ، خاص آن مورد استفاده شود .
شايد شروع كار براي ثبت خوب رصد ، موضوع رصد باشد ، چه چيزي رصد كرده ايد كهكشان ، سحابي ، شهاب ، بارش شهابي ، دنباله دار ، يك مقارنه ، گرفتگي يا ...
به هر حال موضوع رصدي را به طور دقيق نام ببريد مثلاً اگر كهكشاني را رصد كرده ايد حتماً درج كنيد كه كدام كهكشان بوده ، كهكشان آندرومدا يا كهكشان ‌M101 در دب اكبر .
موضوع ديگر زمان دقيق رصد كردن است . ابتدا از تاريخ شروع مي كنيد . از بخت خوب ، ما در كشوري زندگي مي كنيم كه صاحب دقيق ترين نوع تقويم است بنابراين براي درج تاريخ از تاريخ رسمي خودمان ( هجري خورشيدي ) استفاده كنيد . براي ثبت ساعت رصد ، به جز آنكه مي توانيد از زمان رسمي كشورمان استفاده كنيد مي توانيد از زمان جهاني هم استفاده كنيد كه البته استفاده از دومي بسيار بهتر است . حال ببينيم زمان جهاني ( UT ) چيست ؟
مي دانيد كه نصف النهار مبداء زمين ، نصف النهار گرينويچ است . ساعتي را كه بر حسب زمان گرينويچ تنظيم شده باشد زمان جهاني مي گويند . به عبارتي بايد بدانيم كه اگر مثلاً در اصفهان ساعت 9 شب است در گرينويچ ساعت چند است . وقتي اين را دانستيم ، مي توانيم از آن به عنوان زمان جهاني در ثبت رصدهايمان استفاده كنيم . اما از كجا مي توانيم اين زمان جهاني را محاسبه كنيم . اين كار بسيار ساده است . كافي است طول جغرافيايي محلي را كه در آن رصد مي كنيد بر عدد 15 تقسيم كنيد عدد حاصل را از ساعت محلي تان ( به ساعت رسمي كشور ) كم كنيد ، اين عدد همان ساعت جهاني است . در ايران اين عدد 3.5 است كه بايد از ساعت به وقت تهران كم شود تا UTبدست آيد.
پس از ثبت زمان رصد به ثبت موقعيت مكاني بپردازيد ، نام محل ، مختصات اين محل ، ( در صورتي كه ممكن باشد ) و حتي در صورت امكان ، ارتفاع محل رصد را هم بنويسيد .
حال شرايط جوي را بايد ثبت كنيد . در ثبت جوي نوشتن اينكه هوا خوب است يا مثلاً كمي ابري است و ... توضيحاتي چون اين چندان كار آمد نيست . براي ثبت شرايط جوي مي توانيد از سيستم استانداري كه به نام مقياس آنتونيادي معروف است استفاده كنيد اين مقياس چنين است :
I تصوير جرم مورد رصد كاملاً پايدار ، بدون لرزش و با ارزش ست .
II لحظات رصدي عالي چند ثانيه لرزش دارد ولي دوباره به حالت اول برمي گردد .
III زمانهاي رصدي عالي پياپي با لرزش هاي خفيف متوقف مي گردد .
IV تصوير جرم رصدي تقريباً به صورت ثابت خراب و محو است .
V تصوير آنچنان خراب است كه بهتر است رصد را رها كنيد .
اكنون شما خيلي از موارد ثبت رصد را مي دانيد اما چه چيزهاي ديگري را بايد بنويسيد ؟ مواردي چون ابزار رصد نيز مهم است . آيا با چشم غير مسلح رصد مي كرديد يا از دوربين و تلسكوپ استفاده مي كرديد ؟ اگر ابزاري براي رصد داشته ايد بايد نوع و مشخصات آن را هم درج كنيد .
اگر دوربين داريد تك چشمي و يا دوچشمي بودن آن و دو عدد بزرگنمايي و قطر شيء را ذكر كنيد و اگر تلسكوپ داريد ابتدا نوع اصلي ( شكستي يا بازتابي ) و اگر بازتابي است نوع آن ( نيوتني ، كاسگرين و ... ) را درج كنيد بزرگنمايي ، فاصلة كانوني و قطر شيء تلسكوپ و مشخصات چشمي را فراموش نكنيد .
پس از همة اين ها مهم است كه بالاخره در مورد جرم رصدي تان هم مطالبي بياوريد . شرح دقيق آنچه مي بينيد ، مثلاً اگر يك كهكشان را رصد مي كنيد ، شكل آن را شرح دهيد . آيا مثل يك عدسي است كه از لبه ديده مي شود يا آنكه يك لكة بي شكل ريز است .
اگر به رصد شهاب ها مي پردازيد رنگ شهاب ها ، تعدا شهابي كه در يك ساعت در آسمان ديده مي شوند و درازي شهاب ها را ثبت كنيد . آيا وقتي شهاب گذر مي كند صدايي مي دهد ؟ سعي كنيد قدر اين شهاب ها را هم تخمين بزنيد . براي اينكار مي توانيد روشنايي شهاب ها را با ستارگان درخشان آسمان مقايسه كنيد و به تخمين زدن بپردازيد .
جدا از توضيحاتي كه به شكل كتبي از موضوع رصدي مي دهيد كار بسيار خوب ديگر اين است كه تصويري از موضوع رصدي تان ثبت و رسم كنيد . اين كار در بين آماتور هاي سراسر جهان بسيار متداول است . اين كار ( رسم موارد رصدي ) چند خاصيت دارد . اول اينكه دقت شما را در ديدن جزئيات جسم رصدي مي افزايد و ديگر اينكه دستمايه اي است براي گزارش هاي دقيق رصدي شما . علاوه بر طرحي كه رسم مي كنيد ، از عكس نيز مي توانيد استفاده كنيد ،‌ عكس هايي كه مي توانيد از موارد رصدي تهيه كنيد ضمائم خوبي براي گزارش هاي رصدي شما خواهد بود .
براي رسم كردن موارد رصدي ، نيازي نيست كه طراح و يا نقاش حرفه اي باشيد و كافي است كمي دقت داشته باشد تا كارتان به خوبي پيش برود .
ابزارهاي لازم براي كار ترسيم موارد رصدي عبارتند از : كاغذي كه نه خيلي صاف باشد ( مثل كاغذهاي گلاسه ) و نه خيلي زبر . دو مداد يكي نرم و سياه ( مثل مداد طراحي B4 ) و يكي سخت و كم رنگ تر ( مثل مداد H2 ) داشتن يك محو كن براي ملايم كردن مرز تيرگي و روشني ها هم خوب است اما اصلاً ضروري نيست .
حال بايد آنچه را مي بينيد ( از درون ابزارها و يا با چشم غير مسلح ) به سرعت ولي با دقت و با مداد كم رنگتان رسم كنيد براي آنكه كارتان سريعتر پيش برود مي توانيد طرح را بكشيد و با سه شمارة 1 و 2 و 3 بخش هاي سفيد ( 1 ) ، سياه ( 2 ) و خاكستري ( 3 ) طرحتان را شماره گذاري كنيد . آنگاه سر فرصت به ايجاد تيره ، روشن ها و سايه زدن ها بپردازيد . البته براي دقيق تر شدن طرح مي توانيد به جاي ايجاد يك خاكستري ( با شمارة 3 ) از چندين خاكستري با درجات مختلف تيره – روشني استفاده كنيد .
حال شما صاحب برگه هاي گزارش و ثبت رصدي هستيد كه تمام مشخصات رصدتان را در آن ثبت كرده ايد . خوب است برگه هاي ثبت رصد شما ،‌ هم شكل و هم اندازه باشند تا جمع آوري و نگهداري آن ها به سادگي انجام شود و در آينده مجموعه اي ارزشمند از رصدهايتان را در اختيار داشته باشيد و با رجوع به آن ها بتوانيد خاطرات خوش شب هاي رصدتان را زنده كنيد .
يك چيز ديگر را هم اگر ثبت بكنيد ، ضرري نكرده ايد و آن نام همراهان شما در رصد است . نام دوستاني را كه با هم به رصد و يك فعاليت علمي پرداخته ايد ثبت كنيد ، كسي از آينده خبر ندارد .