برای رصد کجا برویم؟

بهترين مكان رصد كجاست ؟
به تنهايي يا به شكل گروهي قصد برنامه ريزي براي يك شب نجومي را داريد . تمام برنامه ها را در ذهنتان مرور مي كنيد، ابزارهايي را كه بايد با خودتان برداريد، افرادي كه هم پاي رصدي شما هستند و حتي نوع برنامه رصد و اجرامي را كه در اين شب به يادماندني رصد خواهيد كرد مشخص مي كنيد اما ... يك چيز ديگر هم هست كه انتخاب آن اهميت خاصي دارد و ميزان موفقيت برنامه شما به شكل مستقيم به آن وابسته است . ((مكان رصد)) اين همان انتخاب مهم شماست كه بخش عمده و مهم از كل برنامه شما به آن وابسته است .
اگر نجوم آماتوري و رصدي را به تازگي شروع كرده ايد و مي خواهيد به آسمان نگاه كنيد ، شايد اين موضوع زياد به نظرتان مهم نرسد، اما هنگامي كه نجوم را جدي تر مي گيريد و قصد پيشرفت در آن را داريد ، اهميت انتخاب مكان رصد، نمايان مي شود .
در انتخاب مكان رصد، دو بخش جداگانه را بايد در نظر گرفت . يكي شرايط زميني رصدگاه و ديگري شرايط آسماني رصدگاه .
در بخش اول شايد چگونگي دسترسي به رصد گاه ، اهميت بيشتري داشته باشد . در مورد اينكه براي رسيدن به اين مكان مي توان از وسايل نقليه استفاده كرد يا بايد با پاي پياده مسافتي را طي كرد و به آن رسيد، در حالت فعاليت گروهي، توانايي تك تك افراد را در نظر بگيريد، خصوصاً اگر رصدگاه مورد نظر شما در نقطه اي مرتفع مثلاً قلل كوهها است اين مساله خود را بيشتر نشان مي دهد . اگر ابزارهاي رصدي شما و چيزهاي ديگري كه بايد حمل كنيد زياد و سنگين است، انتخاب راههاي ساده تر و هموارتر، عاقلانه است .
پس از اينكه چگونگي رسدن به رصد گاه را مشخص كرديد، به خود رصد گاه مي رسيم . شايد اگر به تنهايي رصد كنيد خود رصد گاه و شرايط زميني آن اهميت چنداني نداشته باشد . اما هنگامي كه به همراه يك گروه به رصد مي پردازيد اهميت شرايط زميني رصدگاه چند برابر مي شود. هموار بودن اين مكان خيلي مهم است زيرا در تاريكي شب كه نه نور مهتاب هست و نه حق روشن كردن آتش يا چراغ قوه و حتي فانوس را داريد ، هموار بودن نسبي مكان رصد، مهم جلوه مي كند . آن قدر كه حتي گاهي سلامت شما به آن وابسته مي شود .
به جز هموار بودن، وسعت رصدگاه و اينكه فضاي كافي براي فعاليت گروه رصدي شما وجود داشته باشد نيز مهم است . در گروه شما افرادي كه به كار رصد مشغولند بايد در يك سو قرار داشته باشند و افرادي هم كه عكسبرداري مي كنند، در سويي ديگر، در ضمن فاصله هر يك از افراد با همديگر نيز بايد مورد نظر قرار گيرد در غير اينصورت رفت و آمد افرد در كنار ابزارهاي رصدي و يا ابزارهاي عكسبرداري به نتايج ناخوشايندي ( خصوصاً براي آنها كه عكس مي گيرند) منجر مي شود.
عوارض طبيعي اطراف رصدگاه نيز براي انتخاب مكان رصد مهم است، كوههاي بلند دوردست و حتي تپه هاي كوتاهي كه در فاصله كمي از مكان رصد شما قرار دارند باعث بسته شدن افق ديد شما مي شود و در عمل قسمتي از فضاي مثبت و مفيد شما كه بايد در آن فضا به رصد بپردازيد از بين مي رود . اين عامل خصوصاً براي برنامه هاي رصدي مهمي چون رصد رويت هلال ماه نو ، يا رصد گرفتگي هايي كه در اوايل روز ( براي خورشيد گرفتگي ) با اوايل شب ( براي ماه گرفتگي ) رخ مي دهد و نيز رصد پديده هايي چون مقارنه هايي كه در نزديكي افق رخ مي دهند، اهميت به سزايي دارد. در رصد خورشيد گرفتگي دوم ابان سال 1374 ، تنها بسته بودن حدود يك درجه از افق شرقي آسمان ( يك درجه يعني فقط 2 برابر قرص خورشيد ) باعث شد كه لحظاتي از شروع كسوف را نتوانيم رصد كنيم . البته از اين نوع مثالها بسيار زياد است. به هر حال، در انتخاب رصدگاه خود اين مورد را هم با دقت بررسي كنيد. البته دقت داريد كه درصدهاي معمولي چون رصد صور فلكي و اجرام غير ستاره اي صورت هاي فلكي، شايد اين عامل نقش كليدي ندارد و اتفاقاُ براي عكاسي از اين موارد، بودن كوه هاي دور و نزديك و حتي عوامل دست ساخت بشر چون ساختمانها بر زيبايي عكسهايتان مي افزايد .
به يك چيز ديگر هم در مورد شرايط زميني رصدگاههايتان دقت كنيد. بوته ها و درختچه هاي كوتاه اطراف!! البته نقش اين بوته ها و درختچه ها ( اگر مزاحم ميدان ديد و افق رصدي تان نباشيد ) مثبت است، چرا كه از جريانات سريع و وسيع هوا در سطح زمين جلوگيري مي كند. بادهاي تندي كه در سطح زمين حركت مي كنند از بدترين مزاحمان رصد شما محسوب مي شوند، چرا كه به سادگي تلسكوب و دوربين هاي عكاسي شما را تكان مي دهند و نتيجه اينكه نه مي توانيد رصد خوبي داشته باشيد و نه عكسهاي خوبي بگيريد. در بسياري از موارد، هنگام نوردهي هاي عكاسي، تنها يك لرزش، هر چند كوچك و اندك، كل كار شما را به هدر مي رهد كه گاهي جبران كردن آن محال است. نقش كه اين بوته ها و درختچه هاي كوتاه دارند، معلوم كردن مرز رصدگاه است . خصوصاً اگر رصدگاه انتخابي شما بر بلنداي كوهي باشد و اطراف آن دره اي پر شيب، آن وقت اين بوته ها و درختچه ها نقش مثبت شان، حياتي مي شود.
از ويژگي ها و خصوصيات زميني رصدگاه كه بگذريم به خصوصيات آسماني مكان رصد مي رسيم. در بيشتر موارد رصدي، شما به آسماني تاريك، بدون باد و ابر و بدون غبار نياز داريد . بنابراين تمام موارد فوق را به عنوان شرايط آسماني مكان رصدتان بايد منظور كنيد .
ابتدا به تاريكي آسمان بپردازيم . جايي را كه به عنوان رصدگاه انتخاب مي كنيد بايد آسمان بسيار تاريك و در اصطلاح اخترشناسان بدون آلودگي نوري باشد . براي اين منظور مكان رصدي تان بايد حتماً از شهرها و روستاها و نيز مناطقي كه چراغ و ساير وسايل روشنايي دارند دور باشد اين دوري را در حد چندين كيلومتر بايد منظور كنيد. آنهايي كه با شهر تهران و مناطق حومه آن آشنايي دارند به خوبي با ميزان آلودگي نوري اين شهر اشنايي دارند، آلودگي نوري شهر تهران، آن قدر زياد است كه حتي وقتي به اندازه 30 كيلومتر از آن دور مي شويد، بازهم به عنوان عامل مزاحم عمل ميكند . براي آنكه به ميزان آلودگي نوري مكان انتخابي خودتان پي ببريد مي توانيد آسمان نگاه كنيد و قدر كم نورترين ستاره اي را مي بينيد تعيين كنيد. در شرايط ايده آل يعني بهترين شرايط مكاني و نيز چشماني كاملاً سالم قدر 6 حداكثر قدري است كه با چشم غير مسلح ديده مي شود، مكاني كه در آسمانش قدر 3 به بعد ديده نشود، عملاً مناسب كارهاي نجومي هدفمند نيست .
منطق كويري چون كرمان و يزد به داشتن آسمانهايي پر ستاره و زيبا معروفند اما اين فقط ظاهر قضيه است چرا كه وقتي در اين مناطق با تلسكوپ و خصوصاً در بزرگنمايي هاي زياد به اجرام آسماني نگاه مي كنيد و يا آنكه به عكسبرداري نجومي مي پردازيد آثار منفي فراواني مي بينيد و به هيچ وجه تصاويري كه مي بينيد و يا بر صفحه عكاسي ثبت مي كنيد، دقيق و كاملاً شفاف نيست و اين دقيقاً به دليل وجود غبار فراوان در آسمان اين مناطق است . بدين ترتيب تلاش مي كنيد كه مقدار غبار در آسمان منطقه رصدگاه شما زياد نباشد. اما مقدار اين غبارها را چگونه بايد تعيين كرد ؟ راه حل بسيار است . كافي است در طي ساعات صبح به اسمان نگاه كنيد . اگر آسمان غبار زيادي داشته باشد در ساعات روشنايي ( خصوصاً در بخشهاي افق ) به جاي انكه آبي ديده شود بيشتر به رنگ سفيد و نقره اي ديده مي شود . بنابراين چنين مكانهايي چندان مناسب رصد نيستند .
مناطق بادخيز را هم به عنوان يك رصدگاه انتخاب نكنيد، به چند دليل، يكي اينكه باد زياد موجب برخاستن مقدار زيادي غبار به آسمان و ايجاد همان اثر منفي قبلي مي شود و ديگر اينكه تلاطم هايي كه در طبقات جوبر اثر وزش باد ايجاد مي شود اثري نامطلوب در شرايط ديده و رصد شما دارد .
به اين ترتيب و با توجه به مواردي كه گفته شد، شما قادر به انتخاب يك رصدگاه خوب و مناسب هستيد. البته حتماً توجه داريد كه جمع كردن تمام موارد گفته شده در يك مكان و يافتن اين چنين مكاني كاري به غايت سخت و گاهي ناممكن است، سعي كنيد با اندكي اغماض بهترين مكان ممكن را بيابيد.جايي كه دسترسي به آن ساده باشد، از نظر ايمني در سطح بالايي باشد و اوضاع جوي آن هم خوب باشد . با اين كارها و داشتن يك برنامه دقيق و اندكي پشتكار و دقت، بي گمان نتايج خوبي از رصدهايتان خواهيد گرفت و حتماً در كارتان پيشرفت خوبي خواهيد داشت .